واريس چگونه به وجود مي آيد؟
به‌طور معمول همه‌چيز از يك درد گنگ و خستگي در پا شروع مي‌شود، دردي كه شايد خيلي از افراد آن را پشت گوش بيندازند و منتظر بنشينند تا روزي برطرف شود، غافل از اينكه يكي از سياهرگ‌هاي پايشان روز‌به‌روز گرفتگي بيشتري پيدا مي‌كند و متسع‌تر مي‌شود. بعد از آن يك روز مي‌بينند كه قسمتي از پايشان تغيير رنگ داده و متورم شده است اما مشكل اينجا چيزي است به نام واريس، بيماري شايع و دردناك... .
مهم‌ترين علت ايجاد واريس چيست؟
واريس نوعي اتساع غيرعادي و پيچ‌خوردگي وريد‌هاي سطحي است كه به دليل گردش خون غيرعادي در اندام‌ها ايجاد مي‌شود. اين عارضه مي‌تواند علل مختلفي داشته باشد و معمولا در اندام‌هاي تحتاني شايع است اما به ندرت در نقاط ديگر هم ديده مي‌شود. به‌طور كلي علت ايجاد واريس، نارسايي دريچه‌هاي لانه كبوتري در اندام‌هاي تحتاني است كه اين نارسايي خود به دلايل مختلفي ايجاد مي‌شود. ايستادن‌هاي طولاني‌مدت به صورت بي‌حركت و ثابت در يك مكان مهم‌ترين و شايع‌ترين علت ايجاد واريس است. براي مثال پاسبان‌ها، پليس‌هاي راهنمايي و رانندگي، آرايشگر‌ها و جراحان بيشتر در معرض ابتلا به واريس قرار دارند. با ايستادن‌هاي طولاني‌مدت دريچه‌هايي كه گردش خون را برقرار مي‌سازند و باعث مي‌شوند خون به صورت يك‌طرفه از اندام تحتاني تخليه شود و به سمت قلب پيش رود، عملكردشان مختل مي‌شود. در نتيجه خون در اندام‌ها جمع مي‌شود و حتي گاهي‌اوقات به صورت معكوس به پايين برمي‌گردد، زيرا نيروي جاذبه خون را به سمت پايين مي‌كشد. البته فراموش نكنيد كه اين حالت در سياهرگ‌ها رخ مي‌دهد و نه سرخرگ‌ها، زيرا گردش خون در سرخرگ‌ها به كمك نيروي پمپ قلب انجام مي‌شود اما خون سياهرگ‌ها به كمك پمپ عضلاني كه در اندام‌هاي تحتاني وجود دارد به گردش درمي‌آيد. يعني عضلات با انقباض و انبساط خود هنگام راه رفتن، حركت كردن يا ورزش كردن خون را به گردش درمي‌آورند. حال اگر اين مكانيسم‌ها به هر دليل انجام نشوند براي مثال پمپ عضلاني ضعيف باشد يا فرد بي‌حركت باشد و اين عضلات كار نكنند و دريچه در طولاني‌مدت نارسا شود، واريس ايجاد خواهد شد. علاوه بر ايستادن‌هاي طولاني‌مدت دلايل مختلف ديگري براي نارسايي دريچه‌اي وجود دارد از جمله چاقي، حاملگي، سابقه تصادف و آسيب ديدگي عروق، بالا رفتن فشار داخل شكم و انجام كارهاي خيلي‌سنگين. مصرف سيگار و دخانيات نيز روي واريس تاثير منفي مي‌گذارد و باعث غيرطبيعي‌شدن گردش‌خون در پا مي‌شود. از طرف ديگر دخانيات، سطح اكسيژن خون را كاهش مي‌دهند و از اين طريق پيشرفت واريس را تسريع مي‌كنند. البته درصدي از موارد واريس به صورت ژنتيكي در خانواده‌ها ايجاد مي‌شود؛ بنابراين اگر پدر يا مادر سابقه واريس داشته باشند فرزندان آنها شانس بيشتري براي ابتلا دارند. همچنين با بالا رفتن سن از آنجايي كه از اندام‌ها استفاده بيشتري مي‌شود و ممكن است فرد دچار اضافه وزن شود احتمال ايجاد واريس بيشتر مي‌شود. در برخي مقالات نيز آمده است كه انداختن پا‌روي‌پا مي‌تواند احتمال ايجاد واريس را افزايش دهد.
حالت نشستن هم ايجاد مشكل مي‌كند؟
نشستن‌هاي طولاني‌مدت و بي‌حركت نيز مي‌تواند باعث ايجاد واريس شود. در واقع ايستادن از نشستن بدتر است و نشستن از خوابيدن. به طور حتم وقتي شما حالت خوابيده داشته باشيد و پاهايتان به صورت افقي يا درجاتي بالاتر از سطح قلب قرار گيرد، گردش خون بهتر مي‌شود و تخليه وريدي افزايش پيدا مي‌كند. بستن كمربندهاي خيلي تنگ و پوشيدن شلوارهاي خيلي چسبان و هر عامل ديگري كه گردش خون طبيعي پا را به هم بزند نيز ممكن است باعث فشار و ناراحتي پا شود. بنابراين استفاده مداوم از اين لباس‌ها ممكن است ايجاد واريس را تسريع كند. علاوه بر اين قرار گرفتن در محيط‌هاي گرم مانند سونا و حمام بخار باعث مي‌شود كه تعريق افزايش پيدا كند و عروق پوست متسع‌تر شوند. بنابراين گرما ممكن است علايم واريس را تشديد كند. از طرف ديگر سرما باعث مي‌شود عروق پوست منقبض شوند و علايم واريس به طور موقت كاهش پيدا كنند.
درست است كه شيوع واريس در خانم‌ها بيشتر از آقايان است؟
شيوع واريس از لحاظ آماري در خانم‌ها سه تا چهار برابر بيشتر از آقايان است. يكي از دلايل آن هورمون‌هاي زنانگي است. اين هورمون‌ها در زمان حاملگي باعث مي‌شوند كه جدار عروق عضلات شل شوند. در نتيجه احتمال اتساع عروق بالا مي‌رود و خون بيشتري در آنها جمع مي‌شود. از طرف ديگر فشاري كه رحم و جنين روي عروق اندام تحتاني وارد مي‌سازند باعث مي‌شوند گردش خون در ناحيه لگن دچار اختلال شود.
آيا واقعيت دارد كه فشارخون و ديابت رابطه مستقيمي با واريس دارند؟
فشارخون رابطه مستقيمي با واريس ندارد به اين دليل كه فشارخون در سيستم شرياني است اما واريس در سيستم سياهرگي رخ مي‌دهد. با اين حال بيماراني كه فشارخون دارند از آنجايي كه معمولا مسن‌تر هستند ممكن است به دليل شرايط‌شان بيشتر دچار واريس شوند. ديابت نيز رابطه مستقيمي با واريس ندارد. ديابت در نهايت ممكن است باعث گرفتاري و تصلب شرايين در سرخرگ‌ها شود و وريد‌هاي سياهرگي را به آن صورت درگير نمي‌كند.
براي درمان اين بيماري بايد چه كرد؟
براي پيشگيري از ايجاد واريس و پيشرفت آن توصيه مي‌شود از ايستادن‌هاي طولاني‌مدت و بي‌حركت خودداري كنيد. اگر شغل‌تان طوري است كه بايد سرپا بايستيد، سعي كنيد در محل، حالت قدم‌رو داشته باشيد و پاهايتان را جابه‌جا كنيد و عضلات‌تان را درجا منبسط و منقبض كنيد. علاوه بر اين ورزش كردن و جلوگيري از اضافه وزن مي‌تواند كمك‌كننده باشد. در اولين فرصتي كه پيدا مي‌كنيد پاهاي خود را بالا قرار دهيد. اين كار باعث استراحت پا و بهبود در گردش خون سياهرگي مي‌شود. حتي اگر پنج‌دقيقه هم فرصت داشته باشيد، پاهايتان را بالا بگذاريد تا خون تيره‌رنگ عاري از اكسيژن تخليه شود و خون روشن و تازه جايگزين آن شود. بهترين حالت اين است كه سطح پا از سطح قلب بالاتر باشد. برخي از افراد پاهاي خود را به ديوار تكيه مي‌دهند و برخي‌ها روي مبل يا صندلي مي‌گذارند. برخي‌ها نيز وقتي مي‌خوابند زير پايشان بالشت مي‌گذارند. در واقع هرچقدر كه بتوانيم پا را بالاتر قرار دهيم، تخليه خون وريدي سريع‌تر انجام مي‌شود. ورزش در طولاني‌مدت با دو مكانيسم از ايجاد واريس پيشگيري مي‌كند: تقويت پمپ عضلاني و بهبود گردش خون در پا. ورزش‌هاي حركتي مانند پياده‌روي، دويدن، دوچرخه‌سواري، شنا، واليبال و فوتبال بهترين انتخاب‌ها در اين مورد هستند. در نقطه مقابل نيز ورزش‌هايي كه در حالت ثابت و ايستايي با فشار زياد انجام مي‌شوند مانند وزنه‌برداري، كار با دستگاه و بدنسازي، گردش خون پا را مختل مي‌كنند و ممكن است باعث تشديد واريس شوند.
جوراب واريس چقدر در درمان بيماري موثر هست؟
براي پيشگيري و جلوگيري از پيشرفت واريس مي‌توان از جوراب‌هاي مخصوص واريس (با فشار و سايز مناسب) استفاده نمود. جوراب واريس درجه‌بندي‌هاي مختلفي دارد و بر اساس فشاري كه به پا وارد مي‌كند در چهار كلاس مختلف تقسيم‌بندي مي‌شود. براي پيشگيري از واريس معمولا كلاس يك و براي كساني كه مستعد هستند يا در مراحل اوليه واريس قرار دارند كلاس دو تجويز مي‌شود. كلاس سه و چهار كاملا جنبه درماني دارند و براي كاهش عوارض واريس به كار مي‌روند. براي مثال كساني كه زخمي در پايشان ايجاد شده است يا سابقه لخته خوني دارند بايد از كلاس سه و چهار استفاده كنند. از طرف ديگر جوراب واريس طول‌هاي متفاوتي دارد و ممكن است تا زير زانو يا بالاي كشاله‌ران يا به صورت جوراب شلواري باشد. طول جوراب بايد متناسب با محل و نوع واريس انتخاب شود. نكته مهم اين است كه جوراب واريس بايد حتما توسط افراد خبره و متخصص با اندازه‌گيري دقيق تجويز شود و از خريد خودسرانه آن از داروخانه‌ها خودداري نمود. در غير اين صورت ممكن است جوراب خريداري شده بيش از حد تنگ يا گشاد باشد و باعث شود بيمار ديگر از آن استفاده نكند. در صورتي كه اگر جوراب توسط فرد متخصص تجويز شود نه تنها پا را خسته نمي‌كند بلكه باعث مي‌شود درد و خستگي پا برطرف شود. براي انتخاب جوراب مناسب بايد در درجه اول به جراحان عروق و افرادي كه به صورت تخصصي در مورد واريس كار مي‌كنند مراجعه نمود. در شهرهاي كوچك‌تر نيز مي‌توان به پزشكان جراح يا پزشكان عمومي مراجعه نمود، البته به شرطي كه دوره مربوطه را ديده باشند. جوراب واريس را بايد صبح‌ها بعد از بيدار شدن از خواب بپوشيد؛ ترجيحا قبل از اينكه از حالت افقي و خوابيده به حالت عمودي و ايستاده دربياييد. زيرا اگر چند ساعت سر پا بايستيد و بعد جوراب را بپوشيد، تجمع خون در اندام اتفاق افتاده و ورم شروع شده است و حتي ممكن است جوراب به راحتي به پاي شما نرود. افرادي كه واريس و ضايعه پيشرفته‌اي ندارند در آخر روز وقتي از محل كارشان به خانه برمي‌گردند اگر قرار نيست زياد سر پا باشند يا بنشينند، مي‌توانند جوراب را دربياورند اما افرادي كه واريس پيشرفته‌تري دارند بايد تا قبل از خواب شبانه‌شان جوراب را به پا داشته باشند.
جراحي هم در درمان اين بيماري نقش دارد؟
روش‌هاي درمان واريس پا را مي‌توان به دو دسته كلي تقسيم نمود. اولين روش، جراحي است كه قديمي محسوب مي‌شود اما روش استانداردي است. دسته ديگر نيز شامل روش‌هاي جديد و پيشرفته‌تر از جمله درمان‌هاي دارويي، ليزر يا RF (راديوفركوئنسي) مي‌شود. در روش جراحي قسمتي از دريچه اصلي پا كه دچار اختلال شده است را مي‌بندند و آن قسمت از رگ كه حالت گشاد پيدا كرده است را از درون پا درمي‌آورند. اين يك عمل استاندارد است كه هنوز هم در بيمارستان‌ها انجام مي‌شود. در خيلي از موارد موفقيت درمان با اين عمل سنجيده مي‌شود، يعني كليه روش‌هاي ديگر مانند ليزر و RF در برابر با جراحي سنجيده مي‌شوند. جراحي اگر توسط پزشكان خبره انجام شود، موفقيت بالايي خواهد داشت و خطري بيمار را تهديد نخواهد كرد. در اين مورد نيز جراحان عروق در ارجحيت قرار دارند. گاهي‌اوقات بيماران به‌خصوص در شهرستان‌ها توسط جراحان عمومي عمل مي‌شوند و اين كار باعث مي‌شود جراحي آنها كامل انجام نشود و علايم‌شان عود كند و نياز به عمل مجدد پيدا كنند. در هر صورت هر عملي عوارض خاص خود را دارد. براي مثال ممكن است تا چند روز در محل مورد نظر كبودي و درد ايجاد شود و حتي ممكن است عفونت و خونريزي رخ دهد.
واريس‌ها اگر درمان نشوند باعث عارضه مي‌شوند؟
واريس اگر درمان نشود در طي زمان پيشرفت مي‌كند. يعني رگ‌ها به‌تدريج متسع مي‌شوند و اين اتساع منجر به تورم به‌خصوص در ناحيه ساق پا و قسمت فوقاني قوزك داخلي مي‌شود. سپس پوست به تدريج تيره و نازك مي‌شود و اگر درمان نشود منجر به زخم و اگزما و حتي خونريزي مي‌شود. در واقع با متسع شدن وريدها و نازك شدن پوست، كوچك‌ترين آسيب يا ضربه‌اي مي‌تواند باعث خونريزي‌هاي شديد شود. يكي ديگر از عوارض واريس، ايجاد لخته در وريد‌هاي سطحي يا به اصطلاح «ترومبوفلبيت» سطحي است. در چنين مواقعي ايجاد لخته در اثر اتساع باعث مي‌شود رگ مورد نظر متورم، قرمزرنگ، دردناك و سفت شود. براي مثال بيماراني كه چند ساعت بدون حركت در هواپيما مي‌نشينند ممكن است دچار اين عارضه شوند. بسياري از اوقات بيماران سوال مي‌كنند كه آيا اين لخته مي‌تواند حركت كند و به قلب برود و باعث آمبولي شود؟ پاسخ به اين سوال منفي است. يعني طبق تعريف، واريس، اتساع عروق سطحي پاست، درحالي كه آمبولي در رابطه با عروق عمقي اتفاق مي‌افتد. به هرحال ايجاد لخته در عروق سطحي نيز دردناك است و گاهي اوقات در موارد پيشرفته نياز به بستري وجود دارد.
